Peca turismo, Türkçesiyle “Geleneksel Balıkçılık Turizmi” ilk kez İtalya’da ortaya çıkan ve gerek denizel ekosisteme gerekse geleneksel küçük ölçekli balıkçılara katkısı kabul edilmiş, birçok ülkenin yasal düzenlemelerini yaparak uygulamaya geçirdiği bir aktivitedir.
Türkiye’de konu üzerine yazılmış bir adet lisans tezi, uluslararası bir makalede birkaç paragraf bilgi ve Akdeniz Koruma Derneği’nin (AKD) Gökova Körfezi’nde yürüttüğü “Geleneksel Balıkçılık Projesi” raporu haricinde tek bir şey yoktur. Son dönemde FAO tarafından yürütülen ve Türkiye’nin de Tarım ve Orman Bakanlığı, Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü kanalıyla dahil olduğu Blue Hope Teknik İşbirliği Programı kapsamında tekrar gündeme gelen Pesca turismo için en büyük engelin mevzuat eksikliği olduğu dikkat çekmektedir. Bu konuda ilk kez yasal mevzuat hazırlayan ve uygulamaya geçen ülke İtalya olmuştur. İtalya 1982 yılında pesca turismo mevzuatı hazırlamıştır. Bu nedenle, geleneksel balıkçılık turizmi dediğimiz bu aktivite uluslararası literatüre pesca turismo adıyla girmiştir. İtalyanlar ilgili mevzuatı birçok kez revize etmiş ve geliştirmişltir. 13 Nisan 1999 tarih ve 293 numaralı balıkçılık turizmi düzenlemelerine ilişkin İtalyan Kararnamesi (D.M. 13 aprile 1999, n.293. Regolamento recante norme in materia di disciplina dell’attività di pescaturismo, in attuazione dell’art. 27-bis della legge 17 febbraio 1982, n. 41, e successive modificazioni. (G.U. n.197 del 23 agosto 1999)) birinci maddesinde pesca turismo; mürettebat haricindeki kişilerle rekreasyonel ve turizm faaliyetlerini gerçekleştirmek amacıyla gemi sahibi tarafından ve balıkçı teknesi ile yürütülen faaliyetler olarak tanımlanmıştır. Gemi sahibi; şahıs, kuruluş ya da kooperatif olabilir. Bu kavram denizde balıkçılık ve balıkçılık kültürünün yayılmasının haricinde, gemide yemek ve kıyı boyunca geziler gibi çeşitli aktiviteleri de kapsamaktadır. Bu aktivitelere katılabilmek için bir yetki belgesine ihtiyaç vardır. Yetki belgesi için bir kısım evrakın ibrazı gerekir. Evrak geminin kayıtlı olduğu yerin liman başkanlığına sunulmalıdır. Evrakların ibrazından itibaren 60 gün içinde ilgili birim güvertede bulunmasına izin verilen kişi sayısını belirler ve yetki belgesini buna göre düzenler. Bu yetki belgesi yenilenebilmektedir. Gemi sahibi tarafından mevzuat hükümlerine uyulmadığı takdirde yetki belgesi 1 yıl süreyle iptal edilir (Madde 5-7). Pesca turismo, amatör balıkçılık ve sportif balıkçılıktan tamamıyla farklı bir aktivitedir. Bu faaliyetin amatör balıkçılık turizm sertifikası almış teknelerle yapılan ve İngilizce charter fishing dediğimiz ticari faaliyetle de bir ilgisi yoktur. Amatör balıkçılık, 4/2 Numaralı Amatör Amaçlı Su Ürünleri Avcılığının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğe (Tebliğ No: 2016/36) açıkça tanımlanmıştır. Buna göre amatör balıkçılık; sadece rekreasyon, spor veya dinlence amacıyla yapılan, maddi ve ticari kazanç gayesi gütmeyen, avlanılan ürünün satılmadığı balıkçılık etkinliğidir. Sportif balıkçılık ise organize bir aktivitedir. Sportif balıkçılıkta, balıkçıların birbirleri arasında, en büyük balığı yakalamaktan en çok balığı yakalamaya, zamana karşı balık yakalamaya vb kadar birçok serbest rekabet söz konusudur. Bu tür aktivitelerde avlanan balık ya geri bırakılır ya da tüketilir ama asla ticari bir gayeye bahis olamaz. Pesca turismo ile karıştırılmaması, ilişkilendirilmemesi gereken bir diğer balıkçılık şekli amatör balıkçılık turizmidir (charter fishing). Aynı tebliğ amatör balıkçılık turizmini şu şekilde tanımlar; yerli ve yabancı amatör balıkçıların tebliğ ile getirilen kurallara uymak kaydıyla katıldıkları amatör balıkçılık amaçlı turizm etkinliğidir. Amatör balıkçılık turizmi, tamamen ticari bir aktivitedir ve tekne sahibi çoğu zaman balıkçı bile değildir. Teknesi olmayan ve/ fakat tekneyle çıkıp amatör avcılık yapmak isteyen amatör balıkçıların ihtiyacına hizmet veren bu aktivite, son on yıl içinde büyük bir gelişme göstermiştir. Foça, Marmaris, Gökova Körfezi, Edremit ve Saroz Körfezinde çok sayıda tekne, amatör balıkçılık turizm sertifikası alarak turistik amatör balıkçılık yapmaya başlamıştır. Foça’da bu şekilde çalışan 30 civarında tekne sahibi bir araya gelerek bir kooperatif kurmuştur. Günümüzde Ege kıyılarında 200’den fazla amatör balıkçılık turizmi organize eden tekne bulunmaktadır. Bu hızlı gelişme beraberinde, bir yandan diğer balıkçılarla (özellikle de küçük ölçekli balıkçılarla) anlaşmazlıklar yaşanmasına sebep olurken diğer yandan da balıkçılık yönetimi açısından önemli zorluklar ortaya çıkarmaktadır. Örneğin, amatör balıkçılık turizmi faaliyetinde bulunan on binlerce kişinin daha ziyade hangi balık türlerini yakaladığı, hangi alanları kullandığı, hangi miktarlarda balık tuttuğu bilinmemektedir. Acaba bir yılda amatör balıkçılık turizmi tekneleriyle kaç ton balık tutulmaktadır? Bir rakam telaffuz edebilecek yetkili veya akademisyen var mı? Varsa, hangi türler olduğunu da belirtmesi balıkçılığı yönetenlerce faydalı olabilir. Zira bu aktiviteden istatistiklere yansıyan bir şey olduğunu sanmıyorum. Pesca turismo, balıkçıyla bir günü veya belli bir zaman dilimini balıkçı teknesinde birlikte geçirmek, denizi, balıkçılığı, doğayı, balıkları, kültürü deneyimlemektir. Oysa amatör balıkçılık turizmi faaliyetinde bulunan amatör balıkçılar için asıl amaç balık tutmaktır. Bazen yasal av boyunun altında balık avlandığı, bazen bir amatör balıkçı için günlük yasal limit olan 5kg’ın üzerinde balık tutulduğu gözlenmektedir. Pesca turismo, yerli ve yabancı turistler için organize edilen bir balıkçılık aktivitesidir. Belli koşulları yerine getirmiş ve ilgili bakanlıkça özel pesca turismo sertifikası verilmiş balıkçı gemisine konuk olan kişi veya kişiler, balıkçılık operasyonunu izlemekten, güzel koylarda şnorkel kullanmaya, yüzmeye, teknede geleneksel olarak pişen balıkları yemekten balıkçıyla sohbet etmeye kadar geniş bir yelpazede olanaklar sunar. Pesca turismo için belli bir ödeme yapıp (İtalya’da adam başı 50 Avro) balıkçı teknesine konuk olan kişi veya kişiler, denizle ve balıkçılıkla iç içe özel bir gün geçirme fırsatı yakalarken balıkçılara da ek bir gelir elde etme fırsatı vermektedir.
Pesca turismo amacıyla denize çıkan balıkçı daha az ağ atar, daha az sayıda paragat iğnesi yemler, dolayısıyla balık stokları üzerine etkisi de daha az olur. Pesca turismo’nun çok yönlü fayda sağladığını (ekonomik, çevresel, sosyal, kültürel) söylemek yerinde olacaktır. Geleneksel balıkçılık turizminin önemli avantajları vardır: • Ekonomik: Balıkçılar için alternatif ve ek bir gelir… • Sosyo-kültürel: Geleneksel ve bir ölçüde marjinal bir iş kolunun, denizel çevrenin, balıkların, balıkçının, kısaca bir kültürün ve yaşam tarzının tanıtılması… • Çevresel: Canlı kaynaklar üzerindeki av baskısının azaltılması… İspanya’da pesca- turismo; “profesyonel balıkçılar tarafından düzenlenen, yaptıkları işin ticari değerini arttırmanın yanı sıra geleneklerini, kıyafetlerini, tarihlerini ve deniz kültürünü tanıtmak amacıyla balıkçı teknelerinde yapılan tamamlayıcı ve ticari amaçlı balıkçılık aktivitesidir” şeklinde tanımlanmaktadır. Artık dünyanın birçok yerinde balıkçılar, ticari balıkçı gemilerine meraklıları, ilgilileri kabul edip onları kendi denizleriyle, geleneksel av araçları ve balık tutma metotlarıyla, balık türleriyle, denizle ve balıkla olan mücadeleleriyle, kısacası babalarından kalan bu kültür mirasıyla tanıştırmaktadır. Bu aktivite balıkçılarla toplumun kaynaşması için çok uygun bir fırsat sunmaktadır.
Fransa Korsika’da balıkçı teknesine 2 turist almak mümkündür. Ancak teknede 2 profesyonel balıkçı yer alıyorsa bu durumda yasalar 3 turiste izin verir. Eğer teknede tuvalet yoksa gezi 4 saat içinde, diğer türlü 6 saat içinde son bulur. Ücret kişi başı 50 Avrodur. Balıkçı teknesi kıyıdan 1 milden fazla uzaklaşamaz! Teknede önemli kural ve açıklamaların bulunduğu bir pano vardır. Ayrıca yolcuların sigortalanması gerekir.
Günün sonunda, balıkçılığa meraklı turistler, yüzde yüz taze deniz ürünlerinden oluşan bir yemek yer. O gün tutulan balıkların, küçük bir koyda pişirilip hep birlikte yenmesi unutulmaz bir lezzet ve deneyim demektir.
Geleneksel balıkçılık turizmi aktivitesinin uygulanmakta olduğu ülkelerde ne gibi yasaların var olduğunu, detayları, uygulamaya aktarımını SÜR-KOOP Haber’in bir dahaki sayısında ayrıntılı olarak ele alacağım için burada değinmeyeceğim. Ancak komşumuz Yunanistan dahil olmak üzere, İspanya, İtalya ve Fransa’da pesca turismo uygulamaları ve mevzuat oldukça detaylı hazırlanmış ve balıkçıların önünü açmıştır. Bu konudaki bilgilerin, son zamanlarda pesca turismo kavramını sık sık duyan idareciler ve bilerek ya da bilmeyerek pesca turismo yapmak istediklerini söyleyen balıkçılar ve diğer paydaşlarca paylaşılması faydalı olacaktır. Türkiye’de pesca turismo konusunda ilk ve en ciddi girişim Akdeniz Koruma Derneği tarafından alınan bir proje sayesinde gerçekleşti. Akdeniz Koruma Derneği’nin Gökova’da başlattığı pilot proje ile; • Akyaka Su Ürünleri Kooperatifi’nin bu iş için hazırlanmış özel bir teknesi olması istendi! • Geleneksel balıkçılara alternatif bir gelir kaynağı yaratılmak istendi! • Böylelikle, balıkçılığa ve denize meraklı turistlerin merakları karşılanacak ve yöredeki turizm faaliyetlerine bir yenisi eklenecekti! • Bu işi çok sayıda balıkçının yapması durumunda, balık stokları üzerinde aşırı avcılık baskısı azalacak ve ekosistemin korunmasına yardımcı olunacaktı! Ne yazık ki yasal engeller aşılamadı! Muğla’nın büyük şehir olmasıyla birlikte pesca turismo teknesi olarak hazırlanan ve Akyaka Belediyesinin elinde bulunan tekneye el kondu ve bu tekne çöp teknesi yapıldı! Bu konuda daha ayrıntılı bilgi almak isteyenler, 2016 yılında Avrupa’da çıkan aşağıdaki bilimsel dergideki makaleyi okuyabilirler (Bkz. Piasecki, W., Glabinski, Z., Francour, P., Koper,P., Saba,G., Garcia, A.M., Lepetit,A., Tservenis,R., Ünal, V., Karachle, P.K., Kızılkaya, Z., and Stergiou,K.I., 2016. Pescatourism-A European Review and Perspective. Acta Ichthyologica et Piscatoria (2016) 46 (4): 325–350, DOI: 10.3750/AIP2016.46.4.06